DÄS PRASENS / ŞİMDİKİ ZAMAN

Almancada şimdiki zaman fiilin köküne eklenen şahıslara göre değişen takılarla meydana getirilir. Bu takılar düzenli ve düzensiz fiiller için aynıdır. Fiilin kökü, sonundaki -en takısının atılmasından sonra geriye kalan kısımdır. Şimdiki zaman takılarını şahıslara göre kısaca hatırlatalım:

Fiilin kökü t, d, m, n harflerinden biriyle bittiği takdirde yukarıdaki takılarla kök arasına ayrıca bir e harfi eklenmektedir.

Düzensiz fiiller de ise, ya fiil kökündeki sesli har ikinci ve üçüncü tekil şahıslarda üzerine nokta alarak incelmekte (fahren-fährt, stoßen-stößt) gibi veya fiilin kökündeki sesli harf olduğu gibi değişmektedir. Her durumda düzensiz fiil yine de köke yukarıdaki takılar eklenerek meydana getirilmektedir.

Düzensiz fiil kökündeki değişiklik ise verdiğimiz düzensiz fiiller listesinde görülmektedir.

Aşağıda bir düzenli, birde düzensiz fiilin çekimini örnek olarak vermekteyiz:

Cümle içinde kullanılışı:

Almancada tüm fiillerin cümle içinde kullanılmasında dikkat edilmesi gereken en önemli husus şudur: Türkçe’de fiil hangi zamanda bulunursa bulunsun cümlenin en sonunda yer alır. Almancada ise fiilin yeri bunun aksine cümle içinde özneden hemen sonradır. Tabii ki bu genel bir kural değildir, ayrıcalık gösteren birçok durum görülebilir. Özneden sonraki yere, Almanca dilbilgisinde “ikinci yer” de denir ve genel olarak “fiil cümlede ikinci yerde bulunur” şeklinde bir kural tekrarlanır. Ancak bu ikinci yer, hiçbir zaman fiilin cümlenin ikinci sözcüğü olacağı anlamına gelmez. Özne bir grup halinde dört, beş sözcükten de meydana gelebilir. Bu nedenle bu kural, özneden sonra gelen ikinci yer olarak anlaşılmalıdır.

Şimdiye kadar fiilin hep şahıslara göre çekimini gördük. Cümle içinde ise özne tekil veya çoğul bir isim veya birkaç isimden meydana gelebilir. Özne tekil bir isimse fiilin tekil üçüncü şahıslarla (er, sie, es) kullanılan şekli cümlede yer alır. Özme çoğul bir isimse veya birkaç isimden birden (Ali ve Ahmet, çocuk ile babası gibi) meydana geliyorsa fiilin çoğul üçüncü şahısla kullanılan şekli kullanılır.

Şimdiki zamanı cümle içindeki kullanılışını aşağıdaki kalıpla özetlemek mümkündür

Şimdiki zaman cümleleri

Soru cümleleri

Gerek şimdiki zamandaki, gerekse diğer zamanlarda cümleler içlerindeki fiil cümlenin en başına alınarak soru haline getirilir. Cümlenin diğer öğelerinin yeri aynı kalır.

Almancada cümle bu şekilde soru haline getirildiğinde soru cümlesi Türkçesi çevrilirken “mi, mı, mu” gibi soru ekleri fiilden başka cümlenin diğer öğelerine de takılabilir. Örneğin, birinci örnek cümle “Turistler tramvaya mı biniyor?” veya “Tramvaya turistler mi biniyor?” şeklinde de Türkçeleştirilebilir. Soru ekinin hangi öğeye bağlanacağı cümle içinde sözcüklerin vurgulanmasından belli olur.

Şimdiki zamandaki soru cümlelerini de şöyle bir kalıpta özetleyebiliriz:

Soru cümleleri

Präsens’in kullanıldığı yerler:
Das Präsens’i “şimdiki zaman” olarak Türkçeye çevirmemize rağmen bu zaman, cümle içindeki kullanılışına göre başka zamanları da ifade edilir. Sadece şimdiki zamanı değil, diğer tüm zamanları cümlenin genel anlamına göre değerlendirmek ve cümlenin genel anlamına göre Türkçeye çevirmek gerekir. Aşağıda şimdiki zamanın kullanıldığı çeşitli şekilleri göreceğiz.

1. Şimdiki zaman

Präsens / Şimdiki zaman, öncellikle içinde bulunulan veya konuşmanın geçtiği anda cereyan eden veya etmekte olan bir eylemi dile getirir. Yukarıda şimdiye kadar verdiğimiz örneklerin hemen hemen hepsi şimdiki zamanın bu kullanım şeklini göstermektedir.

2. Geniş zaman

Präsens, her zaman düzenli tekrarlanan eylemleri veya genel geçerli konuları ifade edebilir ve bu anlamda kullanıldığında geniş zaman olarak Türkçeleştirilir. Özellikle atasözlerindeki şimdiki zamanda bu anlam mevcuttur

3. Sürekli şimdiki bitmiş zaman

Präsens, bazen de geçmişte başlayıp içinde bulunulan ana kadar devam eden veya yeni bitmiş eylemleri dile getirir. Bu durumda, bu zamanı “sürekli bitmiş zaman” olarak Türkçeleştirmek mümkündür.

Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, Präsens’i bu anlamda kullanıldığı şimdiki zaman olarak da Türkçeleştirmek mümkündür. Uygun çeviri şeklini cümlenin genel anlamına bakarak seçmek gerekir.

Präsens bunun dışında, özellikle oyunlarda veya edebiyatta anlatımda geçmişte cereyan eden eylemlere güç ve canlılık katmak için de kullanılır. Bu anlamıyla şimdiki zaman, yazanın veya konuşanın üslubuna bir özellik ve ayrıcalık katar.

4. Gelecek zaman

Präsens, gerektiğinde henüz cerayan etmemiş, ileride meydana gelecek eylemleride anlatır.