Almanca Düzensiz Fiiller / Di’li Geçmiş Zaman
Düzensiz fiilleri, düzenli fiillerden ayırt eden temel özellik öncellikle Präteritum‘da çok bariz bir şekilde ortaya çıkar. Präteritum teşkilinde düzensiz fiillerin köklerinde kökü tanınmayacak hale getiren değişiklikler olur. Ayrıca, değişen bu köke şahıslara göre eklenen takılar da düzenli fiillere kıyasla oldukça farklıdır.
Düzensiz fiillerin kökünde Präteritum’da meydana gelen değişikliği kesin tarif edecek bir kural yoktur. Değişiklikleri tiplere göre gruplara ayırarak kolay öğrenilmelerini ve hatırda tutulmalarını sağlamak mümkündür. Böyle bir gruplamayı Perfekt’i incelerken yapacağız.
Düzensiz fillerin Präteritum‘unu hatasız kullanmak için düzensiz fiiller listesinde 2. Stammform / 2. temel biçim olarak o sütunda verdiğimiz şekillerini aynen ezberlemek gerekir. Di’li geçmiş zamanın bütün şahıslara göre değişen çekimi bu 2.temel biçim esas alınarak meydana getirilir.
Düzensiz fiillerin Präteritum‘unda şahıslara göre fiil çekimlemek için köke şu takılar eklenir.
| 1. tekil şahıs / ich | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| 2. tekil şahıs / du | -st veya -est |
| 3. tekil şahıs / er | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| sie | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| es | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| 1. çoğul şahıs / wir | -n veya -en |
| 2. çoğul şahıs / ihr | -t veya -et |
| 3. çoğul şahıs / sie | -en |
| Nazik hitap / Sie | -en |
Yukarıdaki şemada 1. ve 3. tekil şahıslarda fiilin 2. Stammform olarak adlandırdığımız köküne hiçbir takı eklenmediği görülmektedir. Diğer şahıslarda ise köke düzenli fiillerden de bildiğimiz takılar gelmektedir.
Bazı takıların yanında “veya” denerek önlerine e harfi eklenmiş şekilleri verilmiştir: -est, -en, -et. Bunlar fiilin 2. Stammform olarak adlandırdığımız kökünün t, n veya d harfleriyle bitmesi halinde kullanılır. Bu tür fiillere normal takıları önlerine e harfi koymadan eklediğimizde telaffuzlarındaki zorluktan da böyle bir ara ekin gerektiği farkedilir.
Düzenli fiillerde düzensiz fiillerin Präteritum‘larını karıştırmamanız için kısaca düzenli fiillerin bu zamandaki hallerini hatırlatalım. Düzenli fiiller, fiilin köküne -te takısı eklenerek di’li geçmiş zaman haline getirilmekteydiler. Köke -te eklenerek bulunan 2. Stammform‘a yine yukarıdaki takılar eklenmekte ve fiil şahıslara göre çekimlenmekteydi.
Düzenli fiillerde de 1. ve 3. tekil şahıslarda köke -te eklenerek bulunan 2. Stammform takısız olarak aynen kullanılmaktaydı:
ich fragte / er fragte
ich schickte / er schickte
ich arbeitete / er arbeitete
ich hörte / er hörte
ich zeigte / er zeigte
Aşağıda düzensiz fiillerin Präteritum’daki çekimleri için örnekler verilmektedir. Örnekleri incelerken çekimin meydana gelişini daha iyi kavraman için o fiilin düzensiz fiiller listemizdeki 2. Stammform‘unu da bularak inceleyiniz.
| 1. tekil şahıs / ich | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| 2. tekil şahıs / du | st veya -est |
| 3. tekil şahıs / er | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| sie | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| es | Takı yoktur / 2. Stammform kullanılır. |
| 1. çoğul şahıs / wir | n veya -en |
| 2. çoğul şahıs / ihr | t veya -et |
| 3. çoğul şahıs / sie | en |
| Nazik hitap / Sie | en |
| Fiil: | finden / bulmak | |
| 2. Stammform | fand | |
| ich | fand | buldum |
| du | fand-est | buldun |
| er | fand | buldu |
| sie | fand | buldu |
| es | fand | buldu |
| wir | fand-en | bulduk |
| ihr | fand-et | buldunuz |
| sie | fand-en | buldular |
| Sie | fand-en | buldunuz |
Örnek çekimde 2. Stammform / 2. temel biçimde eklenen takılar kolaylıkla göze çarpmaları için ayrı yazılmıştır. Normal olarak tabii ki bunlar köke bitişik yazılır. Fiilin 2. Stammform‘u d harfi ile bittiği için önlerinde e harfi bulunan takılar bu köke eklenmiştir. Finden‘in find- şeklindeki kökünün Präteritum‘da kökünün fand olduğunu görmekteyiz
| Fiil: | geben / vermek | |
| 2. Stammform | gab | |
| ich | gab | verdim |
| du | gab-st | verdin |
| er | gab | verdi |
| sie | gab | verdi |
| es | gab | verdi |
| wir | gab-en | verdik |
| ihr | gab-t | verdiniz |
| sie | gab-en | verdiler |
| Sie | gab-en | verdiniz |
| Fiil: | essen / yemek yemek | |
| 2. Stammform | aß | |
| ich | aß | yemek yedim |
| du | aßt | yemek yedin |
| er | aß | yemek yedi |
| sie | aß | yemek yedi |
| es | aß | yemek yedi |
| wir | aß-en | yemek yedik |
| ihr | aß-t | yemek yediniz |
| sie | aß-en | yemek yediler |
| Sie | aß-en | yemek yediniz |
Essen fiilinin, aß şeklindeki 2. Stammform’u s harfi ile bittiği için 2. tekil şahısta sonuna eklenmesi gereken -st takısının s harfi düşmektedir.
| Fiil: | sehen / görmek | |
| 2. Stammform | sah | |
| ich | sah | gördüm |
| du | sah-st | gördün |
| er | sah | gördü |
| sie | sah | gördü |
| es | sah | gördü |
| wir | sah-en | gördük |
| ihr | sah-t | gördünüz |
| sie | sah-en | gördüler |
| Sie | sah-en | gördünüz |
| Fiil: | sitzen / oturmak | |
| 2. Stammform | saß | |
| ich | saß | gördüm |
| du | saß-t | gördün |
| er | saß | gördü |
| sie | saß | gördü |
| es | saß | gördü |
| wir | saß-en | gördük |
| ihr | saß-t | gördünüz |
| sie | saß-en | gördüler |
| Sie | saß-en | gördünüz |
Aşağıda düzensiz fiillerin Präteritumlarını yakından inceleyebilmemiz için başka örnek çekimleri tekrarlamaktayız.
2. Stammform‘larını düzensiz fiiller listemizle karşılaştırınız.
| bringen | denken | ||
| ich | brachte | ich | dachte |
| du | brachtest | du | dachtest |
| er,sie,es | brachte | er,sie,es | dachte |
| wir | brachten | wir | dachten |
| ihr | brachtet | ihr | dachtet |
| sie,Sie | brachten | sie,Sie | dachten |
| beginnen | ziehen | ||
| ich | begann | ich | zog |
| du | begannst | du | zogst |
| er,sie,es | begann | er,sie,es | zog |
| wir | begannen | wir | zogen |
| ihr | begannt | ihr | zogt |
| sie,Sie | begannen | sie,Sie | zogen |
| bleiben | bitten | ||
| ich | blieb | ich | bat |
| du | bliebst | du | batst |
| er,sie,es | blie | er,sie,es | bat |
| wir | blieben | wir | baten |
| ihr | bliebt | ihr | batet |
| sie,Sie | blieben | sie,Sie | baten |
| gehen | waschen | ||
| ich | ging | ich | wusch |
| du | gingst | du | wuschst |
| er,sie,es | ging | er,sie,es | wusch |
| wir | gingen | wir | wuschen |
| ihr | gingt | ihr | wuscht |
| sie,Sie | gingen | sie,Sie | wuschen |