DAS PRÄTERITUM (IMPERFEKT) / REGELMÄSSIGE VERBEN
Düzenli Fiilerin di’li Geçmiş Zamanı
Genel olarak “di’li geçmiş zaman” olarak tanımlanmakla birlikte “miş’li geçmiş zaman” dışında kalan tüm geçmiş zaman şekillerini ifade edebilen Präteritum, Almancada Imperfekt olarak da adlandırılır. Biz son yollarda Alman dilbilgisinde varam olarak yaygılaşan ve yerleşen Präteritum sözcüğünü esas alacağız. Ancak bu zamanın Imperfekt olarak adlandırılması da tabii ki yanlış değildir. Präteritum sözcüğü [preteritu:m] olarak okunur.
Präteritum da şimdiki zamanda olduğu gibi, fiilin köküne belirli takılar eklenmesiyle meydana getirilir. Bu takılar düzenli fiiller için şöyledir.
| Şahıs | Fiil kökü | Takı | Türkçesi |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil şahıs / ich | lern | -te | Öğrendim |
| 2. Tekil şahıs / du | lern | -test | Öğrendin |
| 3. Tekil şahıs / er | lern | -te | Öğrendi |
| sie | lern | -te | Öğrendi |
| es | lern | -te | Öğrendi |
| 1. Çoğul şahıs / wir | lern | -ten | Öğrendik |
| 2. Çoğul şahıs / ihr | lern | -tet | Öğrendiniz |
| 3. Çoğul şahıs / sie | lern | -ten | Öğrendiler |
| Nazik hitap / Sie | lern | -ten | Öğrendiniz |
Präteritum‘un takılarıyla Präsens takıları arasında büyük bir benzerlik olduğu görülmektedir. Präteritum‘u belirleyen ve şimdiki zaman takılarıyla arasındaki farkı oluşturan “te” harfleridir.
Şimdiki zamanda olduğu gibi, Präteritum‘da da düzenli fiillerin kökü hiç değişmemektedir.
| Şahıs | Fiil kökü | Takı | Türkçesi |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil şahıs / ich | such | -te | Aradım |
| 2. Tekil şahıs / du | such | -test | Aradın |
| 3. Tekil şahıs / er | such | -te | Aradı |
| sie | such | -te | Aradı |
| es | such | -te | Aradı |
| 1. Çoğul şahıs / wir | such | -ten | Aradık |
| 2. Çoğul şahıs / ihr | such | -tet | Aradınız |
| 3. Çoğul şahıs / sie | such | -ten | Aradılar |
| Nazik hitap / Sie | such | -ten | Aradınız |
Präteritum’un da cümle içinde kullanılışı Präsens gibidir. Fiilin di’li geçmiş zamanı özneden sonra gelen ikinci yerde bulunur.
| Şahıs | Fiil kökü | Diğer Sözcükler |
|---|---|---|
| 1. Ich | kaufte | eine Tasche |
| 2. Ilgın | stellte | die Bücher in den Schrank |
| 3. Der Arzt | heilte | die Wunde |
| 4. Der Friseur | rasierte | den Mann |
| 5. Der Vater | opferte | sein Leben für die Kinder |
| 6. Das Erdbeben | zerstörte | die halbe Stadt. |
| 7. Der Schüler | machte | die Aufgaben sehr ordentlich |
| 8. Der Professor | zeigte | neue Lichtbilder |
| 9. Du | maltest | früher schöne Bilder. |
Örnek cümlelerin Türkçeleri.
- Bir çanta satın aldım.
- Ilgın kitapları dolaba koydu.
- Doktor yarayı iyileştirdi.
- Berber adamı tıraş etti.
- Baba hayatını çocuklar için feda etti
- Deprem şehrin yarısını yıktı
- Öğrenci ödevleri çok düzgün yaptı
- Profesör yeni diapozitifler gösterdi.
- Eskiden güzel resimler yapardın.
Örneklerde görüldüğü gibi, özne tekil isim olduğu takdirde Präteritum‘un da 3. tekil şahısla (er, sie veya es) kullanılan şekli cümlede yer almaktadır. Özne bir şahıs zamiriyse Präteritum‘un bu şahıs zamirine göre çekimlenmiş şekli kullanılır.
Cümlenin öznesi çoğul bir isim olduğu takdirde Präteritum‘un çoğul üçüncü şahısla (sie) kullanılan şekli cümlede yer alır.
| Çoğul Özne | Präteritum | Diğer Sözcükler |
|---|---|---|
| 1. Wir | kauften | zwei Postkarten |
| 2. Die Polizisten | schützten | die Stadt. |
| 3. Die Einwanderer | gründeten | hier eine Stadt. |
| 4. Daimler und Benz | bauten | die ersten Autos |
| 5. Sie | fotografierten | die Flugzeuge. |
| 6. Berkay und Faruk | fragten | den Lehrer nach neuen Wörten |
| 7. Sie | führten | die Touristen in die Moschee |
| 8. Die Detektive | fassten | den gesuchten Mörder. |
| 9. Die Kinder | spielten | im Schulgarten |
Örnek cümlelerin Türkçeleri.
- Biz iki kartpostal satın aldık.
- Polisler şehri korudular
- Göçmenler burada bir şehir kurdular.
- Daimler ve Benz ilk otomobilleri inşa ettiler.
- Onlar uçakların resmini çektiler.
- Berkay ve Faruk öğretmene yeni kelimeler sordular.
- Onlar turistleri camiye götürdüler.
- Detektifler aranan katili yakaladılar.
- Çocuklar okul bahçesinde oynuyorlardı.
Ayrıcalık gösteren düzenli fiiller:
Präsens’te olduğu gibi Präteritum‘da da aynı filler köke eklenen takılar bakımından bazı ayrıcalıklar göstrerir.
Kökleri d, t, m, n harfleriyle biten fiillere yukarıda gördüğümüz Präteritum takıları eklenirken kök ile takı arasına bir e harfi eklenir. Bu tür fiiller için Präteritum takıları şöyle olur.
-
- ich [ete]
- du [etest]
- er [ete]
- sie [ete]
- es [ete]
- wir [eten]
- ihr [etet]
- sie [eten]
- Sie [eten]
Sadece, kökü m be n ile biten fiillerden bu harflerden önce köklerine r veya l harfleri bulunanlar bu kurala uymaz ve Präteritum takılarıyla kökleri arasına e harfi almaz. Örneğin lernen ve lärmen fiilleri bu türdendir.
Ayrıcalık gösteren bu fiillerin bazılarını Präteritum‘da örnek olarak çekimleyelim.
ich arbeit-ete [çalıştım]
du arbeit-etest [çalıştın]
er arbeit-ete [çalıştı]
sie arbeit-ete [çalıştı]
es arbeit-ete [çalıştı]
wir arbeit-eten [çalıştık]
ihr arbeit-etet [çalıştınız]
sie arbeit-eten [çalıştılar]
Sie arbeit-eten [çalıştınız]
ich rechn-ete [hesapladım]
du rechn-etest [hesapladın]
er rechn-ete [hesapladı]
sie rechn-ete [hesapladı]
es rechn-ete [hesapladı]
wir rechn-eten [hesapladık]
ihr rechn-etet [hesapladınız]
sie rechn-eten [hesapladılar]
Sie rechn-eten [hesapladınız]
ich gründ-ete [kurdum]
du gründ-etest [kurdun]
er gründ-ete [kurdu]
sie gründ-ete [kurdu]
es gründ-ete [kurdu]
wir gründ-eten [kurduk]
ihr gründ-etet [kurdunuz]
sie gründ-eten [kurdular]
Sie gründ-eten [kurdunuz]
Präsens ve Präteritum takıları arasında büyük bir benzerlik bulunmaktadır. İkisinide birbirleriyle kıyaslamanız ve birlikte kolaylıkla tekrarlayabilmeniz için aşağıda kısaca bir şema halinde vermekteyiz.
| Numerus Tekil / Çoğul |
Person Şahıs |
Präsens Şimdiki Zaman |
Präteritum Di’li geçmiş zaman |
|---|---|---|---|
| Singular Tekil |
1. (ich) 2. (du) 3. (er) |
-e -(e)st -(e)t |
-(e)te -(e)test -(e)te |
| Plural Çoğul |
1.(wir) 2.(ihr) 3.(sie) |
-en -(e)t -en |
-(e)ten -(e)tet -(e)ten |
Bu şemada parantez içindeki e harfleri kökleri t, d, m, n ile biten fiillerde takı ile kök arasında bir e geleceğini hatırlatmak için konmuştur.